Wij zijn begeleiders, geen opvoeders

'Zeggenschap betekent voor mij: regie op je eigen leven. Voor ons is dat heel normaal, maar voor onze cliënten niet altijd. Vroeger gaf ik alle bewoners bijvoorbeeld eerst een boterham hartig en dan een boterham zoet. Ik heb toen geen seconde gedacht: wat raar, want dat doe ik zelf ook niet. Als je mij 10 jaar geleden over zeggenschap had verteld, had ik je uitgelachen. Door de visie van Philadelphia ben ik daar echt anders over gaan denken.'

'Ik had je uitgelachen, omdat ik dacht dat cliënten helemaal niet zelf konden beslissen. En natuurlijk, ook nu hebben we cliënten die niet wilsbekwaam zijn. Maar toch: in verreweg de meeste gevallen kan de cliënt heus zelf beslissen. Hoe moeilijk kan het zijn? Maar juist omdat we zo dol zijn op onze bewoners en het zo goed willen doen, denken we snel dat we het beter weten. Wij vonden bijvoorbeeld dat je toch wel om 22 uur moet gaan slapen. Want dat is goed voor je. Maar ga ik zelf elke avond om 22 uur naar bed? Nou, nee. En als ik een keer tot 4 uur ’s nacht wil doorhalen, kan ik dat doen. Onze bewoners niet. Ik probeer het steeds heel erg naast mijn eigen leven te leggen. Ik moet er niet aan denken dat iemand voor mij beslist hoe laat ik naar bed moet.'

'Ja, dat is wel een valkuil bij zeggenschap. Het is belangrijk om te beseffen dat we geen opvoeders zijn. Opvoeders geven een kind richting vanuit hun eigen normen en waarden. Maar al onze cliënten zijn 18 jaar of ouder. Wie zijn wij om te bepalen dat iemand moet sporten? Ik heb zelf ook een hekel aan sport. En wie zijn wij om te bepalen dat je geen glas cola mag drinken voor het eten? Je gaat toch niet dood aan een glas cola? Zelf doe je dat misschien ook wel eens. De bewoners krijgen van ons bijna geen ruimte om te leren. Wij zijn geen opvoeders, wij zijn begeleiders. Het is onze taak om cliënten te begeleiden in het zelf keuzes maken. En soms betekent dat ook foute keuzes maken. Als ze maar weten waar ze voor kiezen.'

'In een training hoorde ik de vergelijking met de koffertjes van Linda de Mol bij Miljoenenjacht. Men mag bij Miljoenenjacht zelf een koffertje kiezen, maar eigenlijk is dat geen keuze. Het is een gok. Alleen als je goed begrijpt waar je voor kiest, kun je een keuze maken. En dat is precies onze taak: uitleggen wat er in die koffertjes zit, informatie geven bij verschillende keuzemogelijkheden. Bij cliënten die minder zelfstandig zijn, is dat soms best moeilijk. Het is dan ingewikkeld om uit te leggen wat er in een koffertje zit. Toch is dat onze taak. Een voorbeeld zijn de vaccinaties tegen corona. Met filmpjes van Philadelphia hebben we uitleg gegeven aan cliënten. Uiteindelijk hebben een paar cliënten op onze locaties nee gezegd tegen vaccinatie. Dat vonden de collega’s in mijn team heel moeilijk. Maar ik ben juist heel erg trots op deze collega’s en cliënten! Deze cliënten hebben namelijk nee dúrven zeggen. En de begeleiders hebben de keuze bij de cliënt gelaten. Nee mocht ook een antwoord zijn.'

'Dat is ook moeilijk. Met een beetje pushen krijg je veel voor elkaar bij onze doelgroep. Daar moeten we ons bewust van zijn, want dan is het niet meer iemands eigen keuze. Als we weten dat iemand wilsbekwaam is, dan zijn we verplicht om de keuze uit handen te geven. Zo hebben wij nu een cliënt die wil verhuizen naar de grote stad. Er bestaat geen twijfel bij ons of hij wilsbekwaam is. Maar we zien wel gevaren. Hij heeft nu geen probleem met bijvoorbeeld drank, maar is er wel gevoelig voor. En dat is in de stad dichterbij. Dat is best ingewikkeld. Gelukkig adviseert onze gedragsdeskundige ook in dit soort situaties over de wilsbekwaamheid. Het is niet aan ons om te bepalen of in te grijpen als iemand wilsbekwaam is. Dus deze cliënt kiest zelf. Ook al zien wij gevaren. Dat moeten we dan ook loslaten. Ook al voelt dat soms tegennatuurlijk.'

'We praten er veel met elkaar over. De cultuur van de zorg is om te zorgen voor een ander. We maken met elkaar een heel grote omslag nu. Ik heb veel transities in de zorg meegemaakt, maar dit is voor mij wel één van de grootste. Niet meer zorgen voor de ander, maar bedenken wat de ander van mij nodig heeft om een keuze te maken. Dat vraagt om een andere manier van kijken. Daarom staat zeggenschap elke vergadering op de agenda. En ik probeer ook een spiegel voor te houden. Ik kan me niet herinneren wanneer ik voor het laatst een douchedag had, zeg ik dan in het team. En iedereen moet daar dan om gniffelen. Op die manier werken we met elkaar aan bewustwording. In mijn team maken de collega’s bijvoorbeeld lijstjes van voorbeelden die we met elkaar bespreken. Is het wel normaal dat we dit altijd zo doen? Wij moeten ons aanpassen aan de cliënt, niet andersom. Het leven van onze bewoners moet zo veel mogelijk op hun eigen manier geleefd worden. Wij komen in hún huis. Wij worden ervoor betaald.'

'Ik zie om me heen dat de bewustwording op gang komt. De Wet zorg en dwang is een stok achter de deur. Samen met de visie van Philadelphia ligt er nu een totaalplaatje dat ondersteunt. Maar we hebben ook nog een lange weg te gaan. Juist omdat het onze blinde vlek is. Omdat we helemaal niet doorhebben wat we allemaal bepalen. Wij moeten gaan aansluiten bij de zorgvraag van onze bewoners en niet zelf bepalen wat goed voor hen is. En dat gaat nog jaren duren! Als je zegt dat het best goed gaat, dan heb je volgens mij geen idee over wat voor lulligheden wij nog allemaal beslissen.'